Dünya futbolunun ve diğer büyük spor organizasyonlarının Aramco ile yaptığı sponsorluk anlaşmaları, insan hakları ve iklim aktivistleri ile bazı profesyonel sporcuların oluşturduğu bir koalisyon tarafından sorgulanıyor.
FIFA, Formula 1, Uluslararası Kriket Konseyi (ICC), Concacaf, Aston Martin Aramco F1 Takımı ve Dakar Rallisi organizatörü ASO’ya 15 Eylül’de gönderilen mektuplarda, Suudi petrol devinin sponsorluklarının bu kuruluşları “uluslararası insan hakları standartlarını ihlal eder duruma düşürebileceği” öne sürüldü.
Koalisyonu oluşturan gruplar arasında profesyonel sporcuların yanı sıra İnsan Hakları İzleme Örgütü (Human Rights Watch), İngiltere merkezli FairSquare, Suudi Arabistan merkezli ALQST ve Ortadoğu Demokrasi Merkezi gibi insan hakları ve iklim örgütleri bulunuyor. Mektuplarda, 2023 tarihli Birleşmiş Milletler raporuna atıf yapılarak Aramco’nun ticari faaliyetlerinin Paris İklim Anlaşması hedefleriyle çeliştiği ve iklim bağlamında insan haklarını olumsuz etkilediği hatırlatıldı.
Koalisyon, her bir spor kuruluşundan Aramco ile yürüttükleri ortaklıkları gerekçelendirmelerini; Birleşmiş Milletler İş ve İnsan Hakları Çalışma Grubu’nun tespitlerine göre Aramco’nun iklim krizine katkısı dikkate alındığında, şirketle birlikte BM’nin iklim endişelerini gidermek için somut adımlar atıp atmadıklarını açıklamalarını talep etti. Ayrıca mektuplarda, söz konusu ortaklıkların gözden geçirilmesi ve gerekirse sona erdirilmesine ilişkin kurum içi süreçlerin olup olmadığı soruldu.
Aramco’nun sporla ilişkileri ve kapsamı
Aramco, son yıllarda futboldan Formula 1’e, krikete ve ralliye kadar geniş bir spor portföyüne önemli sponsorluklar sağladı. Kurum, Aston Martin’in isim sponsorluğunu üstlenmesinin yanı sıra Formula 1’deki isim ve yarış sponsorluklarını uzatırken, Concacaf ile çok yıllı bir ortaklık kurdu; FIFA ile yıllık 100 milyon dolar düzeyinde bir anlaşma imzalandığı; ICC ile küresel haklar ortaklığının 2027’ye kadar uzatıldığı kamuoyuna yansımıştı. Şirketin önümüzdeki büyük spor etkinlikleri arasında 2026 ve 2027 FIFA Dünya Kupaları ile 2026 T20 Kriket Dünya Kupası gibi turnuvaların ana sponsoru olması bekleniyor.
Aramco Halkla İlişkiler Başkan Yardımcısı Khalid A. Al-Zamil, ICC ile anlaşmayı değerlendirirken kriketin “dünya çapında milyonları bir araya getirdiğini” ve ortaklığın Aramco’nun “iş birliği ve mükemmelliği teşvik etme taahhüdü” ile uyumlu olduğunu söyledi.
İklim, insan hakları ve “spor aklama” endişesi
Koalisyonun mektuplarını hazırlayan aktivistler ve kuruluşlar, Aramco’nun küresel sera gazı emisyonlarına yaptığı katkıya dikkat çekiyor. Metinde yer alan iddialara göre Aramco’nun faaliyetleri, BM’nin iklim hedefleriyle uyumlu değil. Eleştirmenler, spor kuruluşlarının Aramco’dan gelen fonları kabul ederek şirketin imajını temizlemeye yardımcı olduklarını ve bu yolla iklim ve insan hakları konularındaki uluslararası standartların zayıflatılabileceğini savunuyor.
FairSquare’in eş direktörü James Lynch: “Dünyanın önde gelen BM insan hakları uzmanları Aramco’nun faaliyetlerinin gezegen ve insanlar üzerindeki etkisine dikkat çekerken, FIFA, Formula 1 ve ICC gibi spor organizasyonları şirketin parasını memnuniyetle alıyor” diyerek tepkisini dile getirdi. Lynch, kampanyanın amacının tartışmayı futboldan ve F1’den öteye taşımak olduğunu ifade etti.
Danimarkalı milli futbolcu Sofie Junge Pedersen ise FIFA’ya yönelik bir kampanyanın öncülerinden; Pedersen, oyuncuların sponsorlukları tanıtırken kararların arkasındaki gerekçeleri bilme hakkı bulunduğunu belirtiyor ve FIFA’dan Aramco ile yollarını ayırmasını talep eden oyuncular arasında yer alıyor.
Royal Holloway akademisyeni ve ALQST yönetim kurulu üyesi Dr. Maryam Aldossari ise sponsorluklara “spor aklama” (sport-washing) şeklinde sert eleştiriler yöneltiyor: “Spor aklanması, rejimin en etkili halkla ilişkiler silahıdır. Stadyum ışıkları ve sponsorluk logoları altında insan hakları ihlallerini gizlemelerine olanak tanır.” Aldossari, benzer baskıların Apartheid dönemindeki boykotlara benzer bir tepkiyle karşılanması gerektiğini savunuyor.
Aramco’nun yanıtı ve şirketin stratejisi
Aramco, eleştirilere yönelik olarak BM’ye 2023’ten sonra doğrudan bir yanıt vermediği iddia edilirken, şirketin kamu ilişkileri yetkilileri sponsorlukların “sporu ve toplulukları destekleme” amaçlı olduğunu vurguluyor. Ayrıca şirket, reklam ve sponsorluklara büyük kaynak ayırmış durumda; metinde Aramco’nun reklam alanına yaklaşık 200 milyon dolar ve sponsorluklara 1,3 milyar dolardan fazla yatırım yaptığı belirtildi.
Aramco’nun kendi yıllık raporunda, üretim hedeflerini artırma taahhüdü açıkça ifade edilmiş; şirket üst yönetiminden bazı açıklamalarda da petrol ve gaz yatırımlarını azaltmaya yönelik küresel “fantezilerden” vazgeçilmesi gerektiği savunulmuştu. Metinde ayrıca Aramco’nun 2023’te küresel CO₂ emisyonlarının yaklaşık %4’ünden biraz fazlasıyla sorumlu olduğu bilgisi yer alıyor. Koalisyonun gönderdiği mektuplara ilişkin olarak, hedef alınan spor kuruluşlarının hiçbirinden kamuoyuna gönderilen mektuplara yönelik cevap alınmadığı; ayrıca bu kuruluşların talepler üzerine yorum yapmadıkları bildirildi.
Aktivistler, Aramco ile ilişkilerin spor dünyasındaki normları ve sponsorluk etiğini yeniden sorgulatacağını söylüyor. Talepler, yalnızca mevcut anlaşmaların şeffaf biçimde gerekçelendirilmesini değil; aynı zamanda Aramco gibi büyük fosil yakıt şirketleriyle ortaklık kuran spor kuruluşlarının iklim ve insan hakları politikalarını nasıl uyguladıklarının denetlenmesini içeriyor. Eleştirmenlerin vurguladığı nokta net: Spor örgütleri, kısa vadeli gelirlerle uzun vadeli etik ve iklim sorumlulukları arasında bir tercih yapmak zorunda kalıyor ve bu tercihler yalnızca kurumların itibarını değil, küresel iklim politikalarını da etkileyebilir.